Nolakoak dira benetan amatasunak? Zer dago saltzen dizkiguten irudi idilikoez harago? Erditze guztiak ondo amaitzen dira? Nahikoa hitz egiten al da erditze osteko ondorio fisiko eta emozionalei buruz? Ba al dago benetan indarkeria obstetrikoa?

Amatasuna idealizatu egin da. Berau inguratzen duen negozioak, korporazio mediatiko handiek eta publizitateak errealitate konplexu baten iruditeri edulkoratua isladatzen  dute. Hala ere, gero eta emakume gehiagok salatzen dute ustezko idilio horren preso sentitzen direla, haurdunaldian, haurren  hazkuntzan, erditzean edo  erditze ostean ere.

Critic aldizkari katalanean Saioa Baleztena kazetari Beratarrak, ama izan nahi duten edo izan diren emakumeek jasaten dituzten 10 taburen inguruan idatzi zuen.  Guraso.eus era ekarri ditugu tabu hauek eta banan banan landu.

1.tabua: haurdunaldian galera: jaio aurretik hiltzea

Batzuetan, bizitza eta heriotza oso denbora-tarte laburrean gurutzatzen dira: badira hilda  jaiotzen diren haurtxoak, eta badira beste batzuk jaio eta ordu edo egun gutxiren buruan hiltzen direnak. Datua eztabaidaezina da: lau haurdunalditik batek haurra galtzen du. Haurdunaldiaren lehen 22 asteetan datu ofizialik ez izan arren,

 Baina nola egiten zaio aurre heriotzari jaio aurretik? Edo nola bizitzen da haurdunaldian edo bizitzako lehen hilabeteetan haur bat galdu izanaren dolua?

Nahia Alkorta Sabeletik Mundurako arima denak eta guraso.eus eko kolaboratzaileak gaiari buruz idazti zuen Ez da estatistika soila… 4tik 1 izeneko bere kolaborazioan.

Faktore askok eragingo dute bizipenean, eta dolua, pertsona bakoitzarentzat bide desberdina izan ohi da. Haur horrenganako maitasuna, ilusioa, espektatibak… zituen orok bizipen desberdina izango du haren heriotzaren berria jasotzean. Berria nola jaso den ere garrantzitsua den faktoreetako bat da, ez baita berdina inolako sintoma kezkagarririk gabe eta ilusioz haurra ekografian ikustera joan eta “ez dago taupadarik” entzutea edo zerbaiten susmoarekin iritsi eta baieztapen hori begietara begiratuz eta enpatiaz jasotzea adibidez.

Beste dolu batzuetan bezala, honetan ere bidea ez da zuzena izango eta une batzuk besteak baina arinagoak izango dira. Igaro daiteke shock egoeratik, haserretik, erruduntasunetik, tristezia sakonetik, onartzetik… baita kasu batzuetan eta lasaitu eta pozetik ere (batez ere bilatu gabeko haurdunaldietan edo norberaren erabakiz egindako abortuetan ematen da bizipen hori).

Ez ahaztu inoiz, hil den hori pertsona bat zelaz. Txiki txikia akaso, baina ez du beste inork ordezkatuko, inoiz. Ez esan “gaztea zara, ez da ezer gertatzen”, “izango duzue beste bat”, “ez zen une egokia”, “zerbait izango zuen”… edo halako esaldirik. Oso kasu gutxitan jakin ohi da heriotza horren arrazoia eta normalean, haurdunaldia aurreratua dagoenean edo galera bat baina gehiagoko familien kasuan, hortaz, esaldi horiek mina besterik ez dute egingo. Familia horrek haurra galdu du. Ezin da ordezkatu. Beraiek SOILIK erabakiko dute besterik izan nahi ote duten, eta noiz, eta nola. Laguna edo familiakoa bazara egon zaitez hor, aldamenean behar du(t)enean laguntzeko prest eta trabarik ez egiten saiatuz. Ez da erronka erraza ezta?

Pentsa hil den pertsona hori hain txikia beharrean heldua izan dela, ez zenuke halako esaldirik erabiliko ezta?

4tik 1.

Hitz egin dezagun heriotzaz gehiago, hitz egin dezagun bizitzaz, ezabatu ditzagun tabuak heriotza bizitzeko era ere aldatu dadin.

“Isiltasunean eta bakardadean”, da Laia Casadevall ekintzaile, emagin eta dibulgatzaile zientifikoaren erantzuna. Izan ere, beste galera batzuk ez bezala, ‘Alargun’ geratzen den bikotea edo ‘umezurtz’ dagoen semea bezala, ez dago nonatu bat galtzen duten gurasoek deskribatzen duten hitzik.

Haurdunaldiaren galeraren aurrean, gizarteak garrantzia kentzen dio gertatu zenari eta ez du horretaz hitz egiten. Laia Casadevallek ere abortu espontaneoa jasan zuen, eta tabu horri aurre egiteko gakoa begirada paternalistari ihes egitea dela esan du: “Emakumeak pertsona heldu eta beren bizitza sexualaren eta ugalketaren arduradun gisa tratatu behar dira”. Hori dela eta, informazio objektiboa, egiazkoa eta zientifikoa eskuratzea eta erabakiak hartzen laguntzea aldarrikatu du, “Konfiantzan oinarrituta eta epaiketak eta hertsapenak saihestuz”.

2. Tabua: antzutasunak badu gizon aurpegia

Bigarren tabua antzutasunarena da. Ikasturte honetan bertan Gaztezulo aldizkariko albiste bati egin genion erreferentzia,  Erloju biologikoa aurrera doa gizonentzat ere.

Haurrak izateko unea atzeratzearen arrisku eta zailtasunek berdin eragiten die bi sexuei; gizonen kasuan, umearen osasunarekin zuzenean erlazionatuta dago beren adina.

Gure biologiak ez du gizartearen erritmora egokitzeko astirik izan; horregatik, haurrak izateko erabakia geroz eta gehiago atzeratzen dugun bitartean, emankortasun arazoak eta gaixotasun genetikoak garatzeko jaioberrien aukerak biderkatu egin dira azken urteetan. Dena den, orain arte erloju biologikoaren tik-tak beldurgarria soilik emakumeen kontua zela uste bazen ere, gizonen adinak garrantzi bera du ugalkortasun zein haurraren osasunaren baitan.

Espainiako ugalkortasun Elkartearen datuen arabera, Espainian 5 bikotetik batek ugalkortasun-arazoak ditu, eta % 56k soilik bilatzen du laguntza medikoa. Espainia da lagundutako ugalketarako tratamendu gehien dituen Europako herrialdea.

Datuak gorabehera, ugalkortasun-arazoak tabu izaten jarraitzen dute. Elena Crespi psikologo eta sexologoak esan du emakumeok estigmatizazio bikoitza jasaten dugula ernalezintasunaren aurrean, kontuan hartuta “txikitatik emakumeak ama izateko hezi dituen gizarte matxista batean bizi garela”. Eta hori esaten du, sarritan, bikote batek ugalkortasun-arazoak dituenean, emakumea erruduntzat jotzeko eta “gizartean duen erabilgarritasuna kolokan jartzeko” joera dagoelako.

Baina, bai, gizon aurpegia ere badu antzutasunak: Human Reproduction Update aldizkarian 2017an argitaratutako nazioarteko ikerketa baten arabera, mendebaldeko gizonen semenak okerrera egin du azken 40 urteetan: zehazki, eiakulazio bidezko espermatozoideen kontzentrazioa % 59 jaitsi da.

Esther Vivasek “Mama desobediente. Una mirada feminista a la maternidad” liburuaren egileak esaten duen moduan,  ugalkortasun arazoen erantzukizuna kendu behar zaio emakumeari, ez baita gaixotasun indibiduala, kolektiboa baizik. “Haurrak izatea zailtzen digun ingurune batean bizi gara, lan-merkatu prekarioarekin, hazteko laguntza askorik gabe, etxeko gehiegizko prezioekin eta ingurumen kutsatzaileen eraginpean. Gai horiek guztiek ernalkortasunari ere eragiten  diote”, ohartarazten  du Vivasek.

3. Tabua. Indarkeria obstetrikoa: existitzen den indarkeria

Ama izan nahi duten edo izan diren emakumeek jasaten dituzten 10 tabureninguruan idazten gabiltza guraso.eus egitasmoan.  Gaurkoan indarkeria Obstetrikoa  izango dugu hizpide.

Emakumeen diskriminazioa, haurdunaldian, erditzean eta erditze ostean, genero-indarkeria moduan ulertzen ez den esparru bat da oraindik. Indarkeria obstetrikoaren aurkako borroka, osasun-arloko profesional askok historikoki baztertua eta zalantzan jarria izan da hamarkadetan zehar.

 Adibide moduan, “Indarkeria obstetrikoa: legalki delituzko kontzeptua, moralki desegokia, zientifikoki onartezina” titulua zeraman komunikatua publiko egin zuen  SEGOk (Espainiako Ginekologia eta Obstetrizia Elkarteak). 2018. Urtean.  Komunikatuak adierazpen misogino, kolonialista eta arrazistak barnebiltzen zituela irakurri genuen    Argia astekariko artikulu honetan.

Hasieratik amaierara, komunikatuak joera ideologiko nabarmena dauka. Jada tituluan, indarkeria obstetrikoarena delituzko kontzeptua dela adierazten da, Zigor Kodeak halakorik jasotzen ez baldin badu ere. Kontzeptua desegokitzat ere jotzen da moralaren izenean, eta zentzu honetan argi mintzatu dira Dona Llumeko kideak: “beste behin, moraltasunaren izenean, emakumeak jasan eta isildu egin behar gara gure eskubideak urratu eta bortxatzen diren bitartean, haurdunaldia eta erditzea bezalako prozesu fisiologikoak justifikaziorik gabe patologizatzen  eta medikalizatzen dituzten bitartean”. Orain artekoa gutxi ez, eta kontzeptua zientifikoki onartezina dela ere adierazten da.

Erditzeen protokoloetan izandako aldaketen bidez edo “erditze-etxeak” irekitzearen bidez osasun publikoan hobekuntzak egin badira ere, erditze errespetatuaren defentsa gaur egungo borroka da oraindik. Zer da baina biolentzia mota hau. Nahia Alkorta, Sabeletik Mundura ekimeneko sortzaile eta “el parto es nuestro” elkarteetako kidea denaren  hitzak ekarriko ditugu:

Bikotekideak gaizki hitz egiten badizu edo umiliatzen bazaitu, edo zure iritzia kontuan hartu gabe zuri buruzko erabakiak hartzen baditu, berehala identifikatzen dugu zer den; hori genero indarkeria da. Baina tratu hori erditze unera eramaten badugu, eta bikotekidearen ordez emagin, ginekologo edo erizainak jartzen baditugu… Hori zer da? Indarkeria obstetrikoa da, argi eta garbi.

Ibone Olzaren hitzetan:

“Osasuneko profesionalen aldetik emakumeak haurdunaldi edo erditze garaian pairatu duen edozein tratu txar hartzen du bere baitan indarkeria obstetrikoak”

Aipatutako  El Parto es Nuestro edo Dona Llum bezalako elkarteen borrokari esker errealitate hau ikusgarri bilakatu da azken urteetan, baita nazioarteko erakundeen babesari esker ere, hala nola Osasunaren Mundu Erakundea (OME). 2014an jada, erakunde horrek emakume askok erditzean jasotzen duten errespeturik gabeko tratu iraingarria salatu zuen, eta ospitaleetan kalitate-kontrolak ezartzearen garrantzia aldarrikatu zuen.

2020ko martxoan guraso.eus egitasmoan jaso genuen albistea: lehen aldiz, nazioarteko auzitegi batek estatu bat (espainiar estatua)  zigortu zuen  haurdun zegoen emakume batek eta haren jaioberriak jasotako tratu txarrengatik.

Kristellerren maniobra – Arriskutsua haurrarentzat eta amarentzat eta OMEk debekatua –, baginako gehiegizko ukituak, episiotomiak, amaren eta haurraren arteko bereizketa edo beharrezkoak ez diren zesareak gure ospitaleetako parte direla. Laia Casadevall emagin eta dibulgatzailearen  arabera, praktika horiek guztiak historikoki betikotu dira, zalantzan jarri gabe, baina “pisu handiko ebidentzia zientifikoa dago, eta horrek esan nahi du ezabatu egin behar direla, onurak baino arrisku gehiago dakartzatelako”

 OMEren ustez, zesareen tasa ideala erditzeen % 10 eta % 15 bitartekoa izan behar da, EAE gomendatutako zifraren barruan dago %13 eta %14 bitartean eta Nafarroan ozta-ozta gainditzen da %15.

4. tabua. Amaren osasun mentala

Espainiako Jaiotzetiko Osasun Mentaleko Elkartearen (MARES) datuek egiaztatzen dute 10 emakumetik 2k osasun mentaleko arazoren bat dutela haurdunaldian zehar edo erditu ondorengo lehen urtean, nahiz eta emakume horien % 75 baino gehiago ez diren behar bezala diagnostikatzen eta tratatzen. Ibone Olza psikiatraren arabera, “Amei entzun gabe jarraitzen dugu, garrantzia haurtxoaren osasunari bakarrik dagokiolako”. Laia Casadevallen hitzetan, “Gizarteak, amak pozik egotea nahi du” eta, horregatik, “Zaila da esperientzia negatibo haiek hitzez adieraztea”.

Amaren osasun mentaleko arazo ohiko bat erditze traumatikoa da. Casadevallen hitzetan, “Erditzea gertaera bakarra eta garrantzitsua da emakumeen bizitza sexualean eta ugalketan”, eta bizitzako une honetan esku hartzen duten emozioak “gure burmuinean iltzatuta geratzen dira betiko”.

Emagin eta aktibistaren esanetan, erditzeko esperientzia traumatikoa bizitzatik edo heriotzatik haratago doa: ama eta semea osasuntsu egon arren, erditze traumatikoa izan daiteke. Olzak azaldu du  indarkeria obstetrikoa jasan gabe ere,   erditze traumatiko bat izan daitekeela.  Bestalde,  ohartarazi du, bizipen batek gainezka egiten digunean gertatzen den trauma den heinean, indarkeria obstetrikoa jasan duen emakume batek erditze traumatiko bat izateko aukera  gehiago dituela: “Sarritan, gertakari traumatikoena zaintza emozionalik eza edo haurra eta ama banantzea izaten da, eta bi erasoak indarkeria obstetrikoa dira”.

 Eta, haratago joanda, erditzearen pertzepzioa aldatu egin daiteke denboraren eta informazioaren poderioz: “Ama bat ospitaletik eskertuta atera daiteke erditu ondoren, eta, hilabete batzuk geroago, traumatizatuta sentitu”.

Emakumeen osasun mentalari buruzko beste errealitate ezkutu bat erditze osteko depresioa da, ( aste honetan bertan guraso.eus en landu dugu),  erditu ondorengo amaren patologiarik ohikoena. Elena Crespi psikologo perinatalaren arabera, arrazoiak anitzak izan arren, sarritan amatasunaren inguruan ditugun itxaropenetatik sortzen da. “Amatasunak eman dien guztiagatik zoriontsu izan arren, emakume askok uste dute ama izatea bizitzan egin duten okerrena izan dela”, azaltzen du Crespik, eta ohartarazi du kontraesan horien kudeaketa oso gogorra dela, batez ere baliabideak eta laguntza-sareak mugatuak direnean.

Erditze osteko laguntza psikologikorik ez dagoenez, “Emakume askok erditze osteko depresioa laguntzarik gabe pasatzen dute “. IBONE Olzak prebentzioari buruz hitz egin du, eta hausnarketa sakona eskatu du, amak zaintzeko gizarte gisa gaizki egiten ari garena aztertzeko: “Argi eta garbi hitz egin behar da jaiotza-inguruko osasun mentalaz, estigmei aurre eginez, emakumeei entzunez eta, beharrezkoa denean, haiek tratatuz”.

Gaiarekin lotutako beste irakurketa batzuk

Erditze-osteko depresioak,  osagai genetikoa ere baduelaegiaztatu omen dute  ikerketa berriek, hau irakurri genuen consumer aldizkarian

Gaztezulo aldizkarian berriz,  Aitek ere erditu ondorengo depresioa jasaten dutela irakurri genuan.

5. tabua. Amaren infantilizazioa

“Zure egoeran ezin duzu esfortzurik  egin”, “Zure alaba hoztu egingo da du galtzerdiak ez badaramatza”, “Zure umetxoak gose delako negar egiten du ” edo “ez zenuke besoetan hainbeste eduki behar, ohitu egiten da eta” dira ‘gomendio’ ohikoenetako batzuk.

Esther Vivas, Mamá Desobediente. Una mirada feminista a la maternidad  Liburuaren idazlearen arabera, tabu hori elikatzen da ama infantilizatzen duen eta harekin harreman paternalista ezartzen duen gizarte batean bizi garelako. “Gizarte modernoetan amatasunaren eraikuntza kulturala amei hazten ez dakigula sinestaraztean oinarritu da, eta osasun arloko profesionalak gai honetan aditua bezalaaupatu  dira”, azaldu du.

“Guzti honen aurka errebelatzen bazara, estigmatizatua izateko arriskua duzu, ezarritako kanonak jarraitzen ez dituzulako”

Ester Vivas

“Ama infantilizatzen duen eta berarekin harreman paternalista ezartzen duen gizarte batean bizi gara”

Ester Vivas

Presio sozial hori haurdunaldian agertzen da, baina nabarmen areagotzen da haurra jaiotzen denean. Isiltasunean, emakume askok nahi ez dituzten bisitak jasoaz, familiak eta lagunek haurra hartzeko behin eta berriz egiten duten ahaleginari eta amek eskatzen ez dituzten aholkuei aurre egin behar izaten baidiete.

Elena Crespi psikologo eta sexologoak uste du intrusismo hori, sistema patriarkal baten ondorioz, emakumeen artean ere ematen dela, eta sistema horrek lehian oinarritutako  harremanak landu dituela: “Matxismoa gu arerio gisa ikusteaz arduratzen da, ez lagun gisa, eta amatasuna tartean bada  are gehiago”. Crespiren arabera, ohikoa da ama batek berea ez den haziera-eredu bat ezagutzen duenean, eredu hori zalantzan jartzea.

Medikuen iritziak, ingurune sozialarenak eta amaren sinesmen berberak, azkenean, “Jazarpen-triangelu” bat dira, amarentzat itogarria izan daitekeena.

6.Tabua. Edoskitzea, eskubidea edo betebeharra?

“Bular txikiak dituzu, ez duzu behar adina esne ekoizten”, “Zure semeak gosea pasatzen du esne artifizialik gabe”, edo “zesarea batekin ez dizu esnea igoko” dira bularra ematearen inguruko uste edo mito faltsu batzuk.

Lide Azkuek orain dela 10 urteko kolaborazio batean edoskitzeari buruzko 10 mito nagusiak bildu zituen guraso.eus egitasmoan. Bizirik al daude oraindik mito hauek?

Azken 20 urteetan bularra emateko ereduetan bilakaera positiboa da, haurren % 73k bularra esklusiboki hartzen du lehen sei asteetan. Zifra hori, baina, ia erdira jaisten da sei hilabetetik aurrera, haurren % 39k soilik jarraitzen baitu bularra ematen (datuak hemendik jasotakoak dira). Kopuru horiek urrun daude OMEk egiten dituen bi urtera arteko bularra emateko gomendioetatik. Adituen esanetan, bularra ematearen porrotaren arrazoi nagusia laguntzarik ez izatea da.

 Alba Padró Amagandiko edoskitze arloko nazioarteko aholkulariak eta ‘Somos la leche’ liburuaren egileak uste du edoskitze naturalari garrantzia ukatzen zaiola  etengabe  eta desinformazioa eta mitoak direla arrisku nagusia. Aditu horrek salatu du, gainera, ez dagoela bularra ematea erraztuko duten gizarte egiturarik ez eta laguntza sare publiko antolaturik.

Baina bularra ematea aukera bat da, ez betebeharra. Eta, askatasunetik eta informaziotik abiatuta, lehen aukera gisa edoskitze artifiziala aukeratzen duen emakumea gainerakoen bezain  ama ona da. Bizi garen gizarteak aldiz,  amagandiko edoskitzea esperientzia bat bezala ikusten du.

 “Amak bizi nahi izan behar duena eta, beraz, hori lortzeko ahalegina egin behar duena; bere nahiak  gaindituz gero, obsesiboki bilatzen  du”.

Ez Emakume batek bularra eman nahi duenean eta arrazoiak edozein izanda ere lortzen ez duenean, ez edoskitzeagatiko dolua bizi dezake. Beste gauza askoren artean porrot-sentsazioa da, batzuetan errudun sentitzera ere eramaten duena.

Horrela, emakumea epaitua izan daiteke , bai bularra emateko behar adina ahalegin ez egiteagatik, bai eta alderantziz ere.

Leku publikoetan seme-alabei bularra ematea eskubide bat da

Edoskitze mistoa edo biberoi bidezkoa

7.tabua: ama izateak min egiten du

Ez, erditze osteak ez du 40 egun bakarrik irauten, eta bai, askotan komunikabideek edo sare sozialek nabarmentzen  dituzten zoriontasunaren eta berehalako susperraldiaren irudien atzean, bizi-prozesu delikatu eta mingarri bat ezkutatzen da. Erditze osteak oso ezezaguna izaten jarraitzen du, eta emakume askok aurrez inork azaltzen ez dien egoera bizi dute:

“Benetako erditze ostea ez da irakatsi diguten bezalakoa: ezagutzen ez dugun gorputza da, zikindutako kamisetak, odola, orbainak eta mina”,

Laia Casadevall

Baina nola liteke, ama guztiak errealitate honetatik pasatzen badira, horri buruz behar beste ez hitz egitea? Ba al dago isiltasun-itunik puerperioari buruz? Puerperioan, gorputzak denbora behar du bere lekura itzultzeko, emozioak azalean egongo dira eta haurrak ama behar du bizirauteko.

Nahia Alkortak Guraso.eus en idatzitako jaio da… eta orain? kolaborazioan idazti zuenez; Erditu berri den emakumeak gorputz osoari eragiten dion prozesua bizi izan du eta bizitzen ari da fisikoki, ormonalki zein emozionalki eta prozesu hori zaindu egin behar da. Batetik, erditze ostean lokioak deritzen odol-galerak izango ditu (hileroko luze baten antzekoak), bestetik, erditzeak berak sortutako orbanak izan ditzake (eta zauri hauek oso ondo zaindu behar dira). Gainera ormonalki gorputza erabateko iraultzan du eta gora behera emozionalak ohikoak dira.

Laia Casadevallen arabera, puerperioaren errealitatea historikoki ezkutatu dute kapitalismoak eta patriarkatuak; izan ere, behin haur bat mundura eramanda, sistemak “emakume produktiboak” eta “lotura emozional gutxiko” hazkuntzak nahi ditu. Baina erditze ondoko errealitatea oso desberdina da; bizi-prozesu hori ezagutzeko eta ezagutzeko bide gisa deskribatzen du, non gorputzak denbora behar duen bere lekura itzultzeko, emozioak puri purian  egongo diren eta haurrak ama behar duen bizirauteko.

Casadevallen esanetan, gai horiek guztiak ohikoak  dira, eta horiek guztiak modu kolektiboan ezkutatzeak sufrimendua eta erruduntasuna eragiten die ama askori; horregatik, emakumeek ‘benetako puerperioaren’ berri izatea eskatzen du, tabu horri aurre egiteko modu bakarra, gaiaz  argi eta modu enpatikoan  hitz egitea baita.

8. Tabua: haurra arbuiatzea, agortuak, errudunak edo damutuak

Sare sozialek, hedabideek eta publizitateak amatasun edulkoratua saltzen dute, eta horrek talka egiten du haurtxoaren jaiotzak ekarri dien guztiagatik zoriontsu izan arren, etapa berri honek beren bizitzan eragiten dituen aldaketengatik akituta, errudun edo damu sentitzen diren ama guztiekin. Hain da horrela, ezen, amak eta haurrak bizi behar duten ustezko idiliotik urrun, emakume batzuek arbuioa sentitzen baitute beren haurrarengatik.

Orna Donath soziologo israeldarrak ‘madres arrepentidas’ (Reservoir Books) argitaratu zuen 2016an, 23 amen esperientzia biltzen duen liburua, bizitza desberdinak izan arren, ama izatearen damua partekatzen dutenak. Larraitz Arando kolaboratzaileak ere egin zion erreferentzia liburu honi “Amatasuna liburuetan” kolaborazioan.

Amatasuna aukeraketa libre bat al da gaur egun? Ama izatearen aukera librea baino baldintzatuaz mintzatzen da Oma Donath. Berak amatasunaren inguruan hitz egiten ez den gai bat plazaratu zuen “Madres arrepentidas” liburuan: Ama izan eta seme-alabak maite arren, inoren ama izan nahi ez duten emakume horien testigantzak bildu ditu bere ikerketan. Gai tabua da oraindik gure artean.

Seme-alabak maite izan arren, amatasuna frustrazioz bizi duten emakumeak: sozialki eta mediatikoki gaizki ikusitako eta zigortutako errealitatea.

Arbuio horren arrazoiak asko dira, eta ezarritako amatasunetatik amatasuna agortzeraino doaz. Hala adierazi du Ibone Olza psikiatra eta aktibistak:

“Emakume batek akiduraren muga zeharkatzen duenean, oso normala da umeari muzin egitea”, aldarrikatu du. Baina beste faktore garrantzitsu bat ere gehitzen du, ama hazi zeneko hezkuntza: zaintzarik gabeko familia batean hazi zen ama batek bere haurrarekiko erreaktibazioa edo arbuio-proiekzioa senti dezake. Nolanahi ere, eta edozein dela ere gaitzespen-sentimenduaren arrazoia, Olzak berriz ere aldarrikatu du amatasun-esperientziaren konplexutasuna ikusaraztea, “Ez epaitzetik eta amen funtzio soziala aitortzetik abiatuta”.

9.Tabua. Sexu-desirarik eza erditze ostean

Progesterona eta estrogenoen antzeko hormona-kopuru handiak direla eta, ohikoa da emakumeak haurdunaldian   sexu-grina izatea . Griña hau  desagertu egiten da haurra jaio ondoren gorputzak jariatzen duen prolaktinak eragindako lipidoaren jaitsierarekin. Horrekin batera, ondoez fisikoa, lo-ordurik eza eta amaren asaldura emozionala agertzen dira. Emakumearen sexu-grinak denbora behar du itzultzeko. Hain zuzen, Australiako azterlan baten arabera, erditu duten  emakumeen % 89k sexuaz gozatzeko  arazoak ditu erditu ondoko lehen urtean.

 % 51k arazo horiek izaten jarraitzen du, haurraren lehen urtea igaro ondoren. Ildo beretik, Erresuma Batuan egindako beste azterketa  bat ere ageri da: emakumeen %83k sexu-arazoak izaten dituzte erditu ondoko lehen hiru hilabeteetan, eta %64k sei hilabetetik aurrera izaten jarraitzen du.

Elena Crespi sexologoaren arabera, funtsezko bi gai (amatasuna eta emakumeen sexualitatea) ikusezin bihurtzeak, tabu hori elikatzen dute.

Horregatik, gogoratu du, hautsi egin behar dela: “Gizarte patriarkalean eta koitozentristan bizi gara, ez baita emakumeen sexualitateaz hitz egiten, eta are gutxiago erditu ondoren bizi diren emakumeen errealitateaz”.

Tabu hauek eta beste batzuk landu zituen Aingeru Mayor kolaboratzaileak Gorputzak, plazerak eta desirak: zer gertatzen da umeak ditugunean? izeneko kolaborazioan eta sexu grina eta desira hitzak bereizi zituen.

Baina zertaz ari gara desiraz dihardugunean haurdunaldian, puerperioan eta seme-alaben hazieran? Esaterako, sexu-grinaren galeraz hitz egiten dugunean, nik zera galdetzen diot neure buruari: zer egiteko desira da galdu duguna? Zeren berriz ere kopulari buruz ari baikara, larrutan egiteari buruz, eta gehi iezazkiozu, nahi baduzu, aldizkariek aipatzen dituzten atariko horiek… Entzun ohi den kontuetariko bat horixe izaten da: desira galtzen duela erdibitu den amak puerperioan. Zeren desira, baina? Mimoen desira galtzen al du ama horrek? Laztanena, akaso?
Amekin gai honetaz aritu izan naizenean, esan izan didate honakoak desiratu izan ohi dituztela, erditu ondorengo lehen minututik (nahiz eta guztiek ez izan desira berdinak, bistan da): besarkada luzeak, masajeak bizkarrean, laztan mantsoak, musu suharrak, elkarrizketak, begiradak, epeltasuna, bestea hor dagoela sentitzea. Izan ere, galdu dutena ez da desira; agian, larrua jo diezaieten da nahi ez duten gauza bakarra. Egiazki, zenbaitetan, aztertu egin beharko litzateke lehendik ere zenbateko gogoa zuten horretarako.

Aingeru Mayor

Familia edo norbanako bakoitzak sexualitatea bizitzeko dugun modua ezberdina dela narbarmendu zuen Larraitz Arandok guraso.eus eko beste kolaborazio batean, desira eza ere landu zuen bertan.

Sexualitatea kontsumitzeko gure jendarteko ereduak eragin zuzena dauka gure bizipen sexualetan: Zenbat eta gehiagotan larrutan egin, orduan eta hobe. Slogana ez da berria baina oraindik ere hortxe trabatzen jarraitzen dugu. Helmuga horrekin itsutzen gara eta norberaren gorputza ahazten dugu. Burutik aritzen gara, inkontzientetik sarri, eta ez gorputzetik. Zer nahi du norberaren gorputzak? Txortan egiteko desira izatea da oraindik ere gutaz espero dena eta hori horrela sentitzen ez duenak zerbait ongi ez dagoela uste du askotan. Desira izatea, desira ez izatea baino osasuntsuagoa izango balitz bezala. Gainera, desira horren arabera neurtzen da sarri asetasun sexuala.

Larraitz Arando

10. tabua. Erantzunkidetasun faltsua

Bikote heterosexualen zainketen banaketa desorekatua da oraindik ere, eta lana eta familia uztartzea da oraindik ere gure gizartean gainditu gabe dauden erronketako bat.

Eustatek 2019. Urtean egindako injkestaren arabera lana, familia eta norberaren bizitza uztartzeari buruzkoa,  2019 Euskal AEn bizi ziren pertsona landunen % 27,4k adierazi zuten zailtasun handiak zituztela lana eta seme-alaba adingabeak zaintzeko, eta % 33k adierazi zuen zailtasun maila hori bera zutela mendeko pertsonak artatzeko orduan.

Hala ere, seme-alabak eta mendeko pertsonak zaintzen emandako eguneroko denborari dagokionez, mantendu egiten dira gizonek eta emakumeek emandako denboraren arteko aldeak. Halatan, etxetik kanpo lan egiten duten eta 15 urtetik beherako seme-alabak dituzten emakumeek batez beste 1,4 ordu gehiago ematen dituzte egunean seme-alabak zaintzen egoera berean dauden gizonek baino (4,7 eta 3,3 ordu, hurrenez hurren). Gainera, emakumeen erdiek (% 50,6) egunean 5 ordu edo gehiago ematen dituzte adingabeak zaintzen; gizonen kasuan, berriz, ehunekoa laurdena da (% 24,6), eta gehienek (% 42) 2 ordu edo gutxiagorekin laguntzen dute seme-alabak zaintzen.

Familiako zaintzak banatu gabe daudenez, emakume askok lana eta amatasuna aukeratu behar izaten dituzte. Esther  Vivasek elkarrizketa honetan adierazi duenez, desberdintasun horien atzean “hazkuntzak eta bizitzak esan nahi duten guztiaren aurkako” lan-merkatua dago.

 
Eta mahai gainean jarri du amatasun-baimen “urriei” buruzko eztabaida, eta, gai horri esparru politikoan heltzen zaionean, aiten  baimenak handitzearen ikuspuntutik baino ez dela egiten: joan den urtarrilaren 1etik  aitatasun baimena 12 astekoa da, eta, beraz, lau urte pasatxoan % 500 igo da, “Amatasun baimena  ez da 16 astetik mugitu 30 urtean “.